Felaketler millet olarak hep ilgimizi çekmiştir. Yangın, deprem, kaza haberleri…
İlgi çekici olmasından çok elbet ilk amacım farkındalık. Bu yüzden bu kez bir ilaç felaketinden bahsedeceğim. Tıp tarihinin kara lekesi olarak anılan ‘Talidomid faciası’.
Talidomid, ilk olarak 1953 yılında Grunenthal isimli Alman ilaç firması tarafından sentezlenmiş ve 1957 yılında Contergan ticari ismiyle piyasaya çıkmış bir ilaçtır. Gebelerde mide bulantısı ve sabah saatlerinde görülen rahatsızlıklarında kullanılan ilaç, Kanada, Japonya, İngiltere ve Avustralya gibi birçok ülkede piyasaya sürülmüş ve yaygınlaşmıştır. Şunu özellikle belirtmem doğru olur; firma bu ilaç üzerinde yeterli çalışmayı yapmadan piyasaya sürmüştür. O dönemde ilaçla ilgili yasal düzenlemelerin sıkı olmadığı bir ortam mevcut olduğu için kapsamlı toksikoloji çalışmaları olmaksızın, sadece tek bir çalışmaya dayanarak Talidomid’in insanlarda kullanılmaya başlandığı bilinmektedir.
Pazarlama koşulları çok gelişmiş olmamasına rağmen ilaç büyük ilgi görmüş ve kısa sürede başta Almanya olmak üzere Avustralya’ya kadar 46 ila 50 ülkede dağıtımı ve kullanımı sağlanmıştır.
Fakat ilaç kullanılmaya başlandıktan sonra tüm ülkelerden sakat doğum oranlarının artması ile ilgili yoğun veriler gelmeye başlamıştır. Çocuklar kol, bacak, kulak anomalileri ile aynı tip doğmaya başlamış zaman geçtikçe tepkiler bu ilaca yönelmiştir. Firma tüm iddiaları reddetse de 1961 yılında Avustralya ve Almanya’daki iki ayrı doktor, talidomid kullanımı ile doğumsal anomaliler arasında bağlantı olduğunu ispatlamışlardır. 1961 yılında çocuk doktoru Lenz, hamilelik dönemindeki Talidomid kullanımı ve kusurlu doğumlar ile ilgili kanıtları Grunenthal’e sunmuş, bunlar üzerine firma kabullenmek zorunda kalmış ve ilaç toplatılmaya başlanmıştır.
ÖLEN YA DA SAKAT DOĞAN 10.000’İN ÜZERİNDE BEBEK
Zamanla, ilacı kullanan kişilerde çeşitli yan etkiler ortaya çıkmaya başlamıştır. Çevresel sinir sistemi hastalıkları, halsizlik, kabızlık, baş ve kas ağrısı, kısa sürede yaygın şikayetler haline gelmiştir. Ancak en çarpıcısı, hamile kadınların doğum yapmalarıyla ortaya çıkmıştır. Hamilelik sürecinde bu ilacı kullanan kadınların bebekleri gelişmemiş kol ve bacakla dünyaya gelmiştir.
Batı Almanya'da 5.000 bebek anormal doğmuş, 90.000’den fazla düşük, 10.000’den fazla sakatlık ve ölüm vakası yaşanmıştır. Talidomid piyasadan çekilinceye kadar ilacı kaç gebenin kullandığı tam olarak bilinmemektedir. Anomalili bebek sayısının tüm dünyada toplam 7.000-10.000 arasında olduğu bilinmektedir. Talidomid’in neden olduğu düşük ve ölü doğumlar da göz önüne alınırsa etkilenen toplam bebek sayısının çok daha fazla olduğu düşünülmektedir.
Batı Almanya’da Grunenthal firması ve dokuz çalışanına karşı cinayet ve ihmal suçlamalarıyla açılan davada firma hayatta kalan 2.000 çocuğun ebeveynlerine 1969 yılında 30.000.000 dolarlık bir tazminat ödemek zorunda kalmıştır.
TALİDOMİD VAKASI GÖRÜLMEYEN TEK ÜLKE TÜRKİYE’DİR.
Talidomid etkin maddeli ilaçlar tüm dünyada farklı isimlerle yoğun bir şekilde satılırken Prof. Dr. Şükrü KAYMAKÇALAN Talidomid’in ruhsat almaması konusunda Sağlık Bakanlığı’nı ilaca karşı uyarmış gerekçe olarak da ilaçla ilgili yeterli çalışma olmadığını göstermiştir. T.C. Sağlık Bakanlığı, hocamızın bu uyarısını dikkate alarak ilaca ruhsat vermemiştir.
Felaketin önlenmesindeki kahramanlardan biri de Prof. Dr. Süreyya Tahsin AYGÜN’ dür. Yaptığı deneyle, ilacın ruhsatlanmaması için Sağlık Bakanlığı’na başvuruda bulunmuştur.
Tüm dünyada ciddi kullanım oranı yakalayan ve neredeyse bütün ülkelerdeanomalili çocuklar doğmasına neden olan ilaç sadece iki ülkede resmi olarak kullanım onayı almamıştır: Türkiye ve ABD.
Ayrıca hiçbir talidomid vakası görülmeyen tek ülke de Türkiye’dir. ABD de bu ilaca ruhsat vermediği halde orada da vaka görülürken bizim ülkemizde görülmemiştir. Bunun nedeni bizim ülkemizde Eczacılık Mevzuatı gereği ruhsat almamış ilaçların tanıtım numunelerinin de ülkeye girişinin yasak olmasıdır. Bu yüzden ülkemizde bu ilaç hiç kullanılmazken ABD’de klinik çalışma adı altında yaklaşık 2000 tablet ilaç tanıtım numunesi kullanılmış ve 17 vaka görülmüştür.
Halen Almanya başta olmak üzere birçok ülkede binlerce talidomid mağduru 50’li yaşlarında yaşamakta ve mahkeme süreçleri, tazminat davaları devam etmektedir.
Grunenthal bu iç açıcı olmayan geçmişine rağmen bugün hala faaliyette, dev bir şirkettir.
Talidomid etkin maddesiyse bugün piyasada ve başka hastalıkların tedavisinde kullanılmakta, hamilelerde kesinlikle kullanılmaması gerektiği şuan ilaç kapsüllerinin üzerine dahi resmedilmektedir.
Ülkemizde vaka görülmemesini sağlayan bilim adamlarımızı kahraman olarak görmemek mümkün değildir. Yaptığı her yayınla literatüre bir bilgi, bir çalışma kazandıran her bilim insanı en az bu bilim insanlarımız kadar kahraman ve saygı duyulması gereken kişilerdir.
Dilerim ne bilirsek bilelim, bir bilim insanı değil sosyal sorumluluğa sahip bireyler olarak da bilgilerimizi ve emeklerimizi hep insanlığa fayda sağlayabilecek şekilde kullanabiliriz.
Ve yine dilerim ki kendimizi, kendi yapabileceklerimizi, kendi bilimimizi, kendi ülkemizi küçük görme yolundansa, yaptıklarımız ve yapabileceklerimizin farkında bireyler olarak yol alıp ülkemizi her sektörde layık olduğu seviyeye ulaştırabiliriz.
E-mail: [email protected]
YORUMLAR